واقع‌نمایی نماد و تمثیل در قصه‌های قرآن کریم

این مقاله به بررسی جنبه نمادین قصه‌های قرآن از منظر واقع‌نمایی یا ناواقع‌نمایی پرداخته است. هدف از این بررسی، رسیدن به پاسخ این سؤسال است: اصولاً قصه‌های نمادین قرآن تا چه اندازه درصدد بیان واقع هستند؟ در این بررسی، میان رویکردهای اصلی در این باب تفکیک شده و این نکته اساسی واکاوی گشته که نمادین دانستن قصه‌های قرآن لزوماً به معنای تخیلی شمردن آن‌ها نیست. در قلمرو این مباحث، ضمن بررسی تعاریف مبنایی نماد، کارکرد ادبی آن تحلیل و نقش آن در قصه‌های قرآن بررسی شده است. از مجموع مباحث این نتیجه حاصل شده است که اصولاً حمل آیات قرآن بر جنبه نمادین، نیازمند قرینه‌ها و شواهد عقلی یا نقلی و مانند آن است؛ اما آنجا که نمادین بودن قصه اثبات شود، نمی‌توان آن را مساوق با خیال‌پردازی دانست. اشکال‌هایی که به نمادین بودن برخی قصص قرآن وارد شده، از درک نادرست معنا و کارکرد نماد نشئت گرفته است؛ زیرا اساساً در بیان معانی مجازی، متکلّم در مقام ارائه مقصود خود با سبکی ادبی و همراه با برهنه ساختن لفظ یا اسناد از معنای حقیقی است.